Wil je op school afvalscheiding stimuleren? Of minder zwerfafval op en rond de school? Dat vraagt om een gedragsverandering van leerlingen en medewerkers. Benieuwd hoe je dat aanpakt? Deze 5 tips helpen je op weg!

Tip 1: benut natuurlijke verandermomenten

Gewoontegedrag is niet makkelijk te veranderen. Mensen hebben meestal niet zoveel zin in nieuwe informatie en verandering van gedrag. Wat daarbij helpt is het benutten en creëren van momenten waarop de doelgroep extra openstaat voor verandering. Denk bijvoorbeeld aan het begin van het schooljaar. Iedereen is een tijdje van school geweest en komt weer ‘fris’ binnen. Op zo’n moment sta je meer open om te kijken naar wat wenselijk gedrag is in een omgeving. Dit is een mooi moment om bijvoorbeeld nieuwe afvalbakken neer te zetten of om een snoeproute aanpak in te voeren. Andere momenten zijn: na een verbouwing (van bijvoorbeeld de kantine), reorganisatie, een groep nieuwe medewerkers of na de kerstvakantie (nieuw jaar, goede voornemens).

Tip 2: zorg voor de juiste omgeving

De (school)omgeving beïnvloed het gedrag van leerlingen en medewerkers. Met een goede inrichting lok je ook gewenst gedrag uit. Wil je bijvoorbeeld zwerfafval voorkomen op het schoolplein, maar heb je maar één afvalbak in een hoekje staan? Dan is de drempel om het gewenste gedrag te vertonen erg groot. Als je als school een bepaald doel hebt, is het belangrijk om de school ook zo in te richten dat dit vanzelfsprekend en makkelijk is. Een paar tips:

• Voorkom papierafval door de printer automatisch op dubbelzijdig en zwart-wit te zetten
• Voorkom verpakkingsafval door drinkpakjes te vervangen door hervulbare flesjes, plastic zakjes door broodtrommels en frisdrankautomaten door watertappunten.
• Voorkom zwerfafval door het aantal tussenuren te verminderen en voldoende afvalbakken op het schoolplein te plaatsen.
• Stimuleer het scheiden van afval door de afvalbakken op de juiste plekken te zetten, bijvoorbeeld bij de in- en uitgang van de school, in de gangen, de kantine, naast de koffieautomaat en printer en bij de uitgang van een klaslokaal.

Tip 3: laat de doelgroep leren, ervaren en binden

Vroeger dacht men dat je gedrag verandert door het rijtje: kennis, houding en gedrag. Als je mensen voldoende informeert, veranderen ze hun houding en daarmee ook hun gedrag. Vandaag de dag blijkt dat dit niet zo werkt. Het gedrag werkt grotendeels onbewust en is beïnvloedbaar door tal van factoren, bijvoorbeeld wat andere mensen doen, hoe de omgeving eruit ziet en de toon van de boodschap. Toch kan een basiskennis over afval wel belangrijk zijn. Besteed er bijvoorbeeld in lessen meer aandacht aan, maar kijk ook of je leerlingen het kunt laten ervaren en ze kan binden aan het gewenste gedrag. Een paar voorbeelden:

• Als leerlingen zelf projecten aandragen met oplossingen voor afval, dan binden ze zich automatisch ook aan de oplossing. Ze staan er meer achter dan wanneer het door iemand anders verzonnen wordt. Laat ze de afvalbakken ontwerpen, posters maken, onderzoek doen naar waar afval heen gaat voor verwerking of presentaties geven.
• Richt een Greenteam of Eco-team op, waarbij leerlingen in samenwerking met docenten aan duurzaamheidsprojecten werken. Deze leerlingen committeren zich aan hun eigen werk en zullen het goede voorbeeld geven.
• Maak gebruik van de gastlessen en lespakketten van de NME-centra
• Herhaal het thema in de verschillende vakken, van biologie tot maatschappijleer tot Nederlands.

Tip 4: communiceer het gewenste gedrag

Voor effectieve verandering van gedrag is het belangrijk dat alle communicatiesignalen hetzelfde gedrag oproepen. Van voorbeeldgedrag tot de posters en mededelingen. Een paar tips:

• Leg in de communicatie de nadruk op wat je wil bereiken. Gebruik bijvoorbeeld het woord ‘schoon’ in plaats van ‘rommel’. Onbewust hebben mensen aandacht voor de woorden en beelden die worden gebruikt. Laat je het ongewenste gedrag zien in beeld of woord? Dan roept dat dus onbewust dat gedrag op.
• Zet een sociale norm neer. Leerlingen zijn meer dan gemiddeld gevoelig voor wat andere leerlingen doen. Gebruik dat principe in je communicatie door te vermelden wat de sociale norm is of wat de meeste leerlingen doen.
• Door in de pauzes het schoolplein op te ruimen of schoon te maken laat je zien dat schoon de norm is. Als dit wordt gedaan door leerlingen, wordt dat signaal nog sterker, omdat leerlingen zich identificeren met leeftijdsgenoten. Belangrijk is wel dat het schoonmaken niet wordt gezien als straf, maar als iets positiefs. Maak er bijvoorbeeld een wedstrijd van.

_{(bron afbeelding: www.podiumvooronderwijs.nl)}

Tip 5: verminder weerstand door bewust te zijn van heersende gevoel

Weerstand tegen afvalscheiding en (zwerf)afval preventie komt vaak voort uit:

1. Het gevoel dat iemand anders voor jou bepaalt wat jij met afval moet doen.
2. Twijfel aan het effect van afvalscheiding (het wordt toch weer bij elkaar gegooid) en zwerfafvalaanpak (als het blijft liggen waar het ligt vergaat het vanzelf).
3. Gevoel dat de eigen bijdrage niet zo groot is (wat ik doe maakt op wereldschaal toch niet uit).
4. Het gevoel dat het veel moeite is.

Om weerstand te voorkomen of te verminderen is het dan ook belangrijk om je bewust te zijn van deze gevoelens en hier actief op in te spelen. Bijvoorbeeld door:

• De acties en maatregelen te ontwikkelen met leerlingen, zodat het niet een idee is ‘van iemand anders’ (invloed op 1).
• De doelgroep te wijzen wat de mogelijkheden om iets goed te doen, in plaats van te wijzen op wat er mis gaat (invloed op 2).
• Garandeer dat gescheiden afval ook echt gescheiden wordt verwerkt en dat daar nieuwe producten van worden gemaakt (invloed op 2).
• Te laten zien wat het nieuwe gedrag oplevert voor het milieu, het liefst zo specifiek mogelijk voor de eigen school (invloed op 3).
• Het gewenste gedrag zo gemakkelijk mogelijk te maken (invloed op 4).
• Te laten zien dat wat je doet succesvol is (invloed op 2 en 3).

Meer informatie

Deze tips komen uit de handreiking ‘Aanpak gedragsverandering: stap voor stap naar een schone school door gedragsmaatregelen’. Deze is geschreven door SME en Bovenkamers, in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, onderdeel van het programma Afval op School.

Wil je meer weten over de aanpak voor gedragsverandering?

Download de handreiking

Het project Afval op School is mede tot stand gekomen door een financiële bijdrage vanuit het EFMZV fonds en de Kaderrichtlijn Mariene strategie (KRM), Rijkswaterstaat, gericht op vermindering van vervuiling van de zeeën. Kijk voor meer informatie op www.afvalopschool.nl.